Zegarki lotnicze

Zegarki lotnicze wyróżniają się wyjątkowo dobrą czytelnością. Zazwyczaj wyposaża się je w duże czarne cyferblaty, białe indeks godzinowe i duże wskazówki. Aby zapewnić użytkownikowi możliwość odczytania godziny również w ciemności zarówno wskazówki oraz indeksy pokrywa się farbą fluorescencyjną. Całości dopełniają cyfry arabskie i trójkąt, którym w większości modeli zastępuje się indeks godziny 12.

Wiele spośród zegarków lotniczych wyposaża się dodatkowo w chronografy, a nierzadko również w funkcję flyback. Przykładem takiego modelu jest Heuer Bund, który marka Heuer stworzyła pod koniec lat 60. ubiegłego wieku na potrzeby niemieckich sił zbrojnych. Ten zegarek vintage'owy jest niezwykle popularny wśród kolekcjonerów, a pomimo tego jest jeszcze stosunkowo niedrogi. Aby stać się właścicielem tego lotniczego chronografu trzeba się będzie przygotować na wydatek rzędu 5000 euro.

Za jeden z pierwszych na świecie naręcznych czasomierzy lotniczych uchodzi model Cartier Santos. Louis Cartier zaprojektował go w 1904 roku dla brazylijskiego pioniera lotnictwa Alberto Santosa-Dumonta. Dwa lata później Santos-Dumont wykonał pierwszy w Europie oficjalny przelot samolotem silnikowym. Noszony przez niego model Cartier posiadał charakterystyczną, kwadratową kopertę. Zegarki naręczne – w przeciwieństwie do kieszonkowych – zapewniały większe bezpieczeństwo pilotom, którzy dzięki nim nie musieli odrywać rąk od wolantu podczas sprawdzania godziny.

Design nowoczesnych modeli lotniczych opiera się na wzornictwie dawnych zegarków obserwacyjnych, z których korzystano w ramach żeglugi dalekomorskiej. W Niemczech kolekcjonerzy nazywają te urządzenia „B-Uhren“, w Anglii „deck watches“, a we Francji „chronomètres de bord“. Czasomierze te – jeszcze w formacie kieszonkowym – służyły jako „mobilne“ uzupełnienie stacjonarnych chronometrów pokładowych, pomagające marynarzom podczas precyzyjnego ustalania pozycji na morzu. Do dziś nawigację morską – na przykład w przypadku awarii systemu GPS – można prowadzić na podstawie wskazań sekstansu oraz analogowych lub kwarcowych zegarów pokładowych.

Kierowanie okrętem według zasad wciąż wykładanej na uczelniach morskich astronawigacji odbywa się na podstawie czasu zegara pokładowego, który zestawia się ze wskazaniami skierowanego na horyzont sekstansu. Godzina na zegarku obserwacyjnym – noszonym zazwyczaj przez kapitana lub oficera nawigacyjnego – jest precyzyjnie zsynchronizowana z godziną wskazywaną przez zegar pokładowy.

Pionierzy lotnictwa na początku XX wieku bardzo chętnie korzystali z kieszonkowych zegarków obserwacyjnych dla marynarzy. Co ciekawe, do ich kopert często dorabiano małe uchwyty, które służyły do zaczepienia pasków. Tym sposobem zegarek można było zapiąć na nadgarstku lub udzie, co znacznie ułatwiało sprawdzenie godziny podczas lotu. Charakterystycznym detalem takich przerobionych czasomierzy była duża, wystająca do góry koronka.

Rozwój zegarków obserwacyjnych pośrednio ukształtował przyszły wzorniczy standard modeli dla pilotów – czarny cyferblat, duże białe lub żółte indeksy oraz nieco większe niż zwykle wskazówki. Co istotne, wiele elementów dawnych zegarków lotniczych i morskich posiadało luminescencyjne oznaczenia. Masę świecącą wykonywano wówczas ze szkodliwego, radioaktywnego radu. Dziś promieniotwórczy pierwiastek zastąpiono innymi substancjami, spośród których najbardziej popularna jest Superluminova. Różnica między radem a Superluminovą polega na tym, że rad świeci bez przerwy, podczas gdy Superluminova wymaga wcześniejszego naświetlenia.

Od samych początków istnienia segmentu zegarków lotniczych większość egzemplarzy posiadała tak zwaną stop-sekundę. Funkcja ta pozwala zatrzymywać wskazówki po wyjęciu koronki, co umożliwia precyzyjne ustawienie godziny oraz łatwą synchronizację czasu z innymi zegarkami. Przed drugą wojną światową jednym z najważniejszych niemieckich producentów modeli lotniczych była manufaktura A. Lange & Söhne z siedzibą w saksońskim Glashütte. Przez wiele lat spółka rodziny Lange zaopatrywała niemieckie siły zbrojne. Dziś lotnicze zegarki Lange są bardzo rzadkie oraz stanowią niezwykłą gratkę dla kolekcjonerów. Ich ceny przekraczają czasami kwotę 30 000 euro. Podobny pułap cenowy osiągają chronografy lotnicze kilku innych niemieckich producentów takich jak Tutima i Junghans.

W 2016 roku stworzono pierwszą na świecie oficjalną normę przemysłową dla zegarków lotniczych. Jej pełna nazwa to „DIN 8330: techniki pomiaru czasu – zegarki lotnicze“. Producentem, który najszybciej dopasował się do kryteriów nowego standardu, była niemiecka firma Sinn. Co ciekawe, przedsiębiorstwo z Frankfurtu współpracowało już wcześniej na tym polu z Uniwersytetem Technicznym w Aachen. Efektem współpracy był stworzony w 2012 roku standard TESTAF (Technischer Standard Fliegeruhren), który można uznać za bezpośredni pierwowzór regulacji wprowadzonej przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny. Według DIN 8330 naręczny zegarek lotniczy powinien móc zastąpić czasomierze pokładowe samolotu na wypadek ich awarii. Poza tym konstrukcja takiego czasomierza ma gwarantować ochronę mechanizmu przed fizycznymi obciążeniami lotu, nie stwarzając przy tym zagrożenia dla pilotów.

Spośród dalszych regulacji DIN 8330 warto wymienić przede wszystkim te, które dotyczą wyglądu oraz budowy zegarka lotniczego. Modele tego typu powinny posiadać wyraźnie zaznaczone indeksy godzinowe i minutowe. Zarówno indeksy, jak i wskazówki powinny być obficie pokryte masą świecącą, która zapewnia czytelność tarczy w ciemności. Co istotne, świecenie farby fluorescencyjnej musi być gwarantowane przez przynajmniej trzy godziny po odstawieniu od źródła światła. Cyferblat oraz tło skali godzinowej powinny być matowoczarne, a średnica całej tarczy nie może być mniejsza niż 27 mm. Centralny sekundnik powinien zatrzymywać się po wyjęciu koronki. Luneta musi obracać się w obie strony oraz dysponować dokładnie zaznaczoną skalą minutową.

Norma DIN 8330 zawiera bardzo konkretne wytyczne, jeżeli chodzi o odporność zegarka na trudne warunki lotu. Mechanizm czasomierza lotniczego musi zachować funkcjonalność w przedziale temperaturowym od -15 do +55 stopni Celsjusza. Poza tym działania werku nie powinien zakłócić upadek na twarde podłoże z wysokości jednego metra. Dalsze regulacje dotyczą między innymi odporności na pola magnetyczne, wytrzymałości paska, jego mocowań przy kopercie oraz wodoszczelności koperty według osobnej normy DIN 8310. Po zakończonych testach zegarek nie powinien wykazywać znacznych błędów pomiarowych oraz widocznych uszkodzeń zewnętrznych.