Zegarki lotnicze

• Doskonała czytelność cyferblatu także w nocy
• IWC Mark XI: model o wzorcowym designie
• Breitling Navitimer: kultowy chronograf z suwakiem logarytmicznym
• Noszone modele znanych marek można kupić za mniej niż 1000 euro
• Niektóre modele marki Sinn i Stowa są certyfikowane jako zegarki lotnicze

Duże, przejrzyste i funkcjonalne – tak najlepiej opisać można zegarki lotnicze. Historia najpopularniejszych z nich często powiązana jest z przemysłem wojskowym, co tłumaczy dlaczego postawiono w nich na czytelność i funkcjonalność. Obecnie czasomierze należą do grona najchętniej kupowanych i to nie tylko przez pilotów.

Modele lotnicze wyróżnia ich nieskomplikowany design umożliwiający bezproblemowe odczytanie godziny. Ich cyferblaty są raczej proste i zazwyczaj czarne. Białe wskazówki i indeksy pokrywa się dodatkowo masą fluorescencyjną, co pozwala na sprawdzanie czasu nawet w ciemności.

W 2012 roku wprowadzono ujednolicone standardy dla modeli lotniczych. W związku z tym niemieccy producenci tacy jak Sinn czy Stowa zaczęli certyfikować swoje czasomierze, gwarantując tym samym ich niezawodność nawet w ekstremalnych warunkach.

Najbardziej znane szwajcarskie manufaktury oferujące zegarki dla pilotów to Breitling i IWC. Na szczególną uwagę zasługują tutaj takie klasyki jak Breitling Navitimer czy IWC Mark XI. Wiele spośród współczesnych modeli lotniczych wzorowanych jest właśnie na zegarkach tej drugiej marki. Z kolei chronograf Navitimer zapisał się w historii zegarmistrzostwa dzięki wykorzystaniu w nim suwaka logarytmicznego. Funkcja pozwala na obliczanie takich wartości jak ilość spalanego paliwa czy średnia prędkość wznoszenia i opadania.

Segment luksusowych zegarków lotniczych cieszy się w ostatnich latach dużą popularnością. Oferta – przede wszystkim na rynku kolekcjonerskim – jest obecnie na tyle szeroka, że nawet osoby z nieco mniejszym budżetem szybko znajdą pasujący do ich oczekiwań model. Najbardziej przystępne cenowo egzemplarze są do nabycia za mniej niż 1000 euro. Dla przykładu, używane modele Breitling Aerospace z werkiem kwarcowym kosztują aktualnie około 800 euro. Nieco droższe są zegarki Breitling Chronomat – ich obecna wartość rynkowa to mniej niż 1000 euro. Oba wymienione modele posiadają typowe dla Breitlinga lunety z czterema charakterystycznymi „pazurami“.

W segmencie cenowym od 1000 do 2500 euro oprócz droższych modeli Breitlinga znajdziemy również wiele zegarków francuskiej marki Bell & Ross. Jeśli chodzi o klasyki pośród oferty IWC, najtańsze używane egzemplarze kosztują około 2000 euro. Dobrze zachowane chronografy producenta z Schaffhausen można z kolei nabyć za 2500 euro.

Wybrane warianty zegarka 857 UTC firmy Sinn posiadają certyfikat TESTAF. Nowy egzemplarz tego innowacyjnego modelu kosztuje 1900 euro. Jeśli chodzi o chronografy, lotniczy model Sinn 103 Ti TESTAF bez funkcji GMT wymaga inwestycji około 2.600 euro. Warianty wyposażone w drugą strefą czasową są warte 500 euro więcej.

W przedziale cenowym do 10 000 euro wśród modeli lotniczych króluje zegarek GMT-Master marki Rolex. Genewska manufaktura zaprojektowała te czasomierze z drugą strefą czasową specjalnie z myślą o pilotach linii lotniczych. Amerykańska spółka lotnicza Pan American World Airways (Pan Am) mianowała je oficjalnymi zegarkami służbowymi.

Jednym z najpopularniejszych modeli jest GMT-Master II z czarno-niebieską, ceramiczną lunetą, który ze względu na kolor nazywany jest również Batmanem. W wersji nienoszonej kosztuje on około 9600 euro. Za egzemplarz noszony zapłacisz o kilkaset euro mniej. Na uwagę zasługuje również zaprezentowany na targach zegarkowych Baselworld 2018 GMT-Master II Pepsi o numerze referencyjnym 126710BLRO. Aby stać się jego właścicielem należy przygotować się na wydatek minimum 18 000 euro, pomimo, że jego cena katalogowa ustalona została na 8400 euro.

Zegarki lotnicze wyróżniają się wyjątkowo dobrą czytelnością. Zazwyczaj wyposaża się je w duże czarne cyferblaty, białe indeks godzinowe i duże wskazówki. Aby zapewnić użytkownikowi możliwość odczytania godziny również w ciemności zarówno wskazówki oraz indeksy pokrywa się farbą fluorescencyjną. Całości dopełniają cyfry arabskie i trójkąt, którym w większości modeli zastępuje się indeks godziny 12.

Wiele spośród zegarków lotniczych wyposaża się dodatkowo w chronografy, a nierzadko również w funkcję flyback. Przykładem takiego modelu jest Heuer Bund, który marka Heuer stworzyła pod koniec lat 60. ubiegłego wieku na potrzeby niemieckich sił zbrojnych. Ten zegarek vintage'owy jest niezwykle popularny wśród kolekcjonerów, a pomimo tego jest jeszcze stosunkowo niedrogi. Aby stać się właścicielem tego lotniczego chronografu trzeba się będzie przygotować na wydatek rzędu 5000 euro.

Breitling Navitimer jest jednym z najpopularniejszych zegarków lotniczych na świecie. Chronograf wyposażono w suwak logarytmiczny pozwalający na dokonywanie różnych obliczeń. Zegarek oferowany jest obecnie również w wersji z kalibrem manufakturowym 01 wyróżniającym się 70-godzinną rezerwą chodu. Najbardziej czytelne są modele z 46-milimetrowymi kopertami. Najlepsze z zegarków tej kolekcji wyposaża się w kaliber manufakturowy z funkcją rattrapante umożliwiającą mierzenie międzyczasów. Model Navitimer oferowany jest w wersji ze stali szlachetnej, złota i połączenia obu tych materiałów.

Zegarki lotnicze marki IWC należą do grona najbardziej pożądanych na rynku. Ich design wytyczył kierunek dla wszystkich tego typu zegarków. Modele Big Pilot’s Heritage inspirowane są egzemplarzami historycznymi, co oznacza, że należą do kategorii zegarków retro. Na uwagę zasługuje tutaj między innymi wariant o 48-milimetrowej kopercie zapewniającej niezwykłą czytelność. Ponadprzeciętnie duża koronka ułatwia ponadto obsługę zegarka. Oprócz prostych modeli trzywskazówkowych pośród czasomierzy lotniczych marki IWC odnaleźć można również chronografy.

Z produkcji zegarków dla pilotów znana jest również niemiecka marka Tutima. Tak jak Heuer dostarczała ona chronografy lotnicze dla niemieckich sił zbrojnych. Czasomierze te są bardzo rzadkie i mało znane, a przy tym niezwykle popularne wśród kolekcjonerów. Dostępne są w wersji ze stali szlachetnej i tytanu. Te drugie są dużo lżejsze. Koperta modelu Tutima Military Chronograph jest całkowicie zaokrąglona, aby pilot znajdujący się ekstremalnej sytuacji nie zranił się o krawędź. Ze względów bezpieczeństwa wszystkie przyciski zintegrowane zostały ponadto z kopertą. Zegarek napędza kaliber automatyczny 5100 marki Lémania. Mechanizm należy do grona rzadkich i pożądanych werków z funkcją chronografu. Zakup tytanowego modelu będzie wiązał się z wydatkiem około 2300 euro. Za zegarek wykonany ze stali szlachetnej zapłacisz odrobinę mniej, bo około 2000 euro.

Za jeden z pierwszych na świecie naręcznych czasomierzy lotniczych uchodzi model Cartier Santos. Louis Cartier zaprojektował go w 1904 roku dla brazylijskiego pioniera lotnictwa Alberto Santosa-Dumonta. Dwa lata później Santos-Dumont wykonał pierwszy w Europie oficjalny przelot samolotem silnikowym. Noszony przez niego model Cartier posiadał charakterystyczną, kwadratową kopertę. Zegarki naręczne – w przeciwieństwie do kieszonkowych – zapewniały większe bezpieczeństwo pilotom, którzy dzięki nim nie musieli odrywać rąk od wolantu podczas sprawdzania godziny.

Design nowoczesnych modeli lotniczych opiera się na wzornictwie dawnych zegarków obserwacyjnych, z których korzystano w ramach żeglugi dalekomorskiej. W Niemczech kolekcjonerzy nazywają te urządzenia „B-Uhren“, w Anglii „deck watches“, a we Francji „chronomètres de bord“. Czasomierze te – jeszcze w formacie kieszonkowym – służyły jako „mobilne“ uzupełnienie stacjonarnych chronometrów pokładowych, pomagające marynarzom podczas precyzyjnego ustalania pozycji na morzu. Do dziś nawigację morską – na przykład w przypadku awarii systemu GPS – można prowadzić na podstawie wskazań sekstansu oraz analogowych lub kwarcowych zegarów pokładowych.

Kierowanie okrętem według zasad wciąż wykładanej na uczelniach morskich astronawigacji odbywa się na podstawie czasu zegara pokładowego, który zestawia się ze wskazaniami skierowanego na horyzont sekstansu. Godzina na zegarku obserwacyjnym – noszonym zazwyczaj przez kapitana lub oficera nawigacyjnego – jest precyzyjnie zsynchronizowana z godziną wskazywaną przez zegar pokładowy.

Pionierzy lotnictwa na początku XX wieku bardzo chętnie korzystali z kieszonkowych zegarków obserwacyjnych dla marynarzy. Co ciekawe, do ich kopert często dorabiano małe uchwyty, które służyły do zaczepienia pasków. Tym sposobem zegarek można było zapiąć na nadgarstku lub udzie, co znacznie ułatwiało sprawdzenie godziny podczas lotu. Charakterystycznym detalem takich przerobionych czasomierzy była duża, wystająca do góry koronka.

Rozwój zegarków obserwacyjnych pośrednio ukształtował przyszły wzorniczy standard modeli dla pilotów – czarny cyferblat, duże białe lub żółte indeksy oraz nieco większe niż zwykle wskazówki. Co istotne, wiele elementów dawnych zegarków lotniczych i morskich posiadało luminescencyjne oznaczenia. Masę świecącą wykonywano wówczas ze szkodliwego, radioaktywnego radu. Dziś promieniotwórczy pierwiastek zastąpiono innymi substancjami, spośród których najbardziej popularna jest Superluminova. Różnica między radem a Superluminovą polega na tym, że rad świeci bez przerwy, podczas gdy Superluminova wymaga wcześniejszego naświetlenia.

Od samych początków istnienia segmentu zegarków lotniczych większość egzemplarzy posiadała tak zwaną stop-sekundę. Funkcja ta pozwala zatrzymywać wskazówki po wyjęciu koronki, co umożliwia precyzyjne ustawienie godziny oraz łatwą synchronizację czasu z innymi zegarkami. Przed drugą wojną światową jednym z najważniejszych niemieckich producentów modeli lotniczych była manufaktura A. Lange & Söhne z siedzibą w saksońskim Glashütte. Przez wiele lat spółka rodziny Lange zaopatrywała niemieckie siły zbrojne. Dziś lotnicze zegarki Lange są bardzo rzadkie oraz stanowią niezwykłą gratkę dla kolekcjonerów. Ich ceny przekraczają czasami kwotę 30 000 euro. Podobny pułap cenowy osiągają chronografy lotnicze kilku innych niemieckich producentów takich jak Tutima i Junghans.

Najważniejsze fakty z historii zegarków lotniczych

• Wzorowane na dawnych zegarkach obserwacyjnych dla marynarzy
• Modele dla pilotów upowszechniły standard noszenia zegarka na nadgarstku
• Pierwszy naręczny zegarek lotniczy nosił nazwę Cartier Santos
• A. Lange & Söhne był jednym z najważniejszych niemieckich producentów zegarków lotniczych

W kręgach kolekcjonerskich za jeden z najbardziej uznanych modeli lotniczych od lat uchodzi zegarek Mark XI szwajcarskiego producenta IWC. Pierwsze egzemplarze Mark XI opuściły manufakturę pod koniec lat 40. ubiegłego wieku. Przez trzy następne dekady IWC zaopatrywało lotników najróżniejszych sił powietrznych, w tym także pilotów brytyjskich jednostek RAF. Mark XI był prostym zegarkiem z naciągiem ręcznym. Nie posiadał dodatkowej funkcji stopera, dzięki czemu był stosunkowo niedrogi – jego cena wynosiła około 350 franków szwajcarskich. Obecnie wartość egzemplarzy vintage'owych oscyluje między 5000 a 9000 euro. Znakiem szczególnym sławnych modeli lotniczych IWC jest skierowany ku górze trójkąt na pozycji godziny dwunastej. Wielu współczesnych producentów – między innymi firma Fortis – kopiuje klasyczny styl zegarków IWC.

W 2016 roku stworzono pierwszą na świecie oficjalną normę przemysłową dla zegarków lotniczych. Jej pełna nazwa to „DIN 8330: techniki pomiaru czasu – zegarki lotnicze“. Producentem, który najszybciej dopasował się do kryteriów nowego standardu, była niemiecka firma Sinn. Co ciekawe, przedsiębiorstwo z Frankfurtu współpracowało już wcześniej na tym polu z Uniwersytetem Technicznym w Aachen. Efektem współpracy był stworzony w 2012 roku standard TESTAF (Technischer Standard Fliegeruhren), który można uznać za bezpośredni pierwowzór regulacji wprowadzonej przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny. Według DIN 8330 naręczny zegarek lotniczy powinien móc zastąpić czasomierze pokładowe samolotu na wypadek ich awarii. Poza tym konstrukcja takiego czasomierza ma gwarantować ochronę mechanizmu przed fizycznymi obciążeniami lotu, nie stwarzając przy tym zagrożenia dla pilotów.

Spośród dalszych regulacji DIN 8330 warto wymienić przede wszystkim te, które dotyczą wyglądu oraz budowy zegarka lotniczego. Modele tego typu powinny posiadać wyraźnie zaznaczone indeksy godzinowe i minutowe. Zarówno indeksy, jak i wskazówki powinny być obficie pokryte masą świecącą, która zapewnia czytelność tarczy w ciemności. Co istotne, świecenie farby fluorescencyjnej musi być gwarantowane przez przynajmniej trzy godziny po odstawieniu od źródła światła. Cyferblat oraz tło skali godzinowej powinny być matowoczarne, a średnica całej tarczy nie może być mniejsza niż 27 mm. Centralny sekundnik powinien zatrzymywać się po wyjęciu koronki. Luneta musi obracać się w obie strony oraz dysponować dokładnie zaznaczoną skalą minutową.

Norma DIN 8330 zawiera bardzo konkretne wytyczne, jeżeli chodzi o odporność zegarka na trudne warunki lotu. Mechanizm czasomierza lotniczego musi zachować funkcjonalność w przedziale temperaturowym od -15 do +55 stopni Celsjusza. Poza tym działania werku nie powinien zakłócić upadek na twarde podłoże z wysokości jednego metra. Dalsze regulacje dotyczą między innymi odporności na pola magnetyczne, wytrzymałości paska, jego mocowań przy kopercie oraz wodoszczelności koperty według osobnej normy DIN 8310. Po zakończonych testach zegarek nie powinien wykazywać znacznych błędów pomiarowych oraz widocznych uszkodzeń zewnętrznych.